Ονοματολογία των ήχων
Κάθε [μεμβρανόφωνο] κρουστό όργανο μπορεί να παράγει μια ποικιλία ήχων που διακρίνονται μεταξύ τους από τις διαφορές στο ηχόχρωμά τους, αλλά και σε επιμέρους παραμέτρους του, όπως την ένταση, τη συχνότητα, τη διάρκεια (χρόνο απόσβεσης). Ένας δάσκαλος (ή, γενικότερα, εκτελεστής) μπορεί να μεταφέρει την γνώση του στην εκτέλεση των κρουστών με δύο τρόπους: είτε με το να εκτελέσει τις φράσεις στο όργανο σε μια ταχύτητα στην οποία ο μαθητής να προλαβαίνει να παρατηρεί οπτικά και ηχητικά, είτε με το να εκφέρει λεκτικά την φράση που παίζει. Εδώ θα επιχειρήσω να εξηγήσω κάποια ζητήματα σχετικά με τον δεύτερο τρόπο.
Στον κόσμο του ρυθμού και της εκτέλεσης κρουστών οργάνων, υπάρχει μια μάλλον παγκόσμιας εμβέλειας συνήθεια να αναθέτουμε μια συλλαβή σε κάθε ξεχωριστό και αναγνωρίσιμο ήχο. Αυτό είναι μια πρακτική που έχει φτάσει σε υψηλά επίπεδα συστηματοποίησης στην Ινδική ρυθμική (που άλλωστε έχει και μια σημαντικότατη σολιστική παράδοση, αλλά και ένα καθαρά προφορικό σύστημα εκμάθησης), ενώ στις Μεσογειακές μουσικές τα πράγματα ήταν, τουλάχιστον ως πρόσφατα, λιγότερο συγκεκριμένα: το ποιες συλλαβές αντιστοιχούσαν σε ποιους ήχους ήταν κάτι που εξαρτιόταν κυρίως από την εκάστοτε τοπική παράδοση και τον κάθε εκτελεστή. Αυτές οι συλλαβές ονομάζονται «ονοματοποιητές» ή «ονοματοποιητικές» ακριβώς επειδή προσπαθούν με τη γλώσσα να μιμηθούν τον παραγόμενο ήχο από το όργανο. Αυτό είναι ένα φαινόμενο που δεν αφορά αποκλειστικά τη μουσική, αντίθετα υπάρχουν πολλές λέξεις σε όλες τις γλώσσες που έχουν επινοηθεί με σκοπό να μεταφέρουν την ηχητική εντύπωση ενός φυσικού ήχου. Για παράδειγμα όταν μια γάτα βγάζει αυτή την χαρακτηριστική μακρόσυρτη φωνούλα λέμε ότι «νιαουρίζει», καθώς ο ήχος της μπορεί να προσεγγιστεί με τη λέξη «μιάου» ή «νιάου». Λέμε ότι η πόρτα «τρίζει», καθώς η ακολουθία «τρρρρρρρρρ» είναι ικανή να μεταφέρει την εντύπωση ενός πράγματος που δονείται με ιδιαίτερο τρόπο ώστε να «τρέμει».
Επιστρέφοντας στο θέμα μας, γνωρίζοντας εκ των έσω όλο αυτό το ζήτημα λόγω της ενασχόλησής μου με την ινδική και μεσογειακή ρυθμική, και αναγνωρίζοντας την υπεροχή ενός συνεπούς τρόπου λεκτικής περιγραφής των ρυθμών, στη συνεργασία μου με τον δεξιοτέχνη των κρουστών Δημήτρη Μπάρμπα (στη σειρά βιβλίων του «Λαβήρυθμος», την οποία επιμελήθηκα ο ίδιος και εκδόθηκαν το 2007-8), οδηγηθήκαμε στην συστηματοποίηση των διαφορετικών τοπικών παραδόσεων αντιστοίχισης ήχων-συλλαβών με έναν τρόπου που, αν μη τι άλλο, έχει σίγουρα ικανή εσωτερική συνέπεια και συνοχή. Είναι βέβαιο ότι μπορούν να υπάρξουν και άλλοι τρόποι συστηματικής αντιστοίχισης ήχων και συλλαβών που τους περιγράφουν, πιστεύω όμως ότι αυτή τη στιγμή είναι ο πληρέστερος και ότι έχει τις προδιαγραφές για να αποτελέσει διεθνές σημείο αναφοράς. Εν ολίγοις, αυτό είναι το σύστημα που ακολουθείται και στην περιγραφή των ρυθμών και σε αυτό τον ιστότοπο, ώστε να αναφωνούμε όλοι με αγαλλίαση «Ευχαριστούμε Τάκη και Σάκη!».
3.1 Το σύστημα των ονοματοποιητών συλλαβών στα κρουστά
Εν συντομία, η λογική του συστήματος είναι η εξής:
- Όλοι οι ήχοι ενός κρουστών μπορούν να περιγραφούν λεκτικά, με τη χρήση κατάλληλων συλλαβών.
- Γενικά, υπάρχει αντιστοιχία κάθε ξεχωριστού ήχου με μία και μόνο συλλαβή. Υπάρχουν όμως και κάποιες εξαιρέσεις σε αυτό, που μπορεί να επιτάσσουν λόγοι ευφωνίας, ή ευκολίας στην ταχύτητα.
- Κάθε συλλαβή που αντιστοιχεί σε κάποιον ήχο ξεκινά με 1 ή 2 σύμφωνα, που ακολουθούνται από 1 ή περισσότερα φωνήεντα.
- Το σύμφωνο που βρίσκεται στην αρχή μας δείχνει ποιο ηχόχρωμα [ποιον ήχο, ποιο κρούσμα] πρέπει να παίξουμε, π.χ. τα συνηθέστερα σύμφωνα σε χρήση σε κρουστά με μονή μεμβράνη είναι τα D, K, T, Sh και τα πιο εξεζητημένα τα Kl, Ch, Tr, Kr, Ks, P, B, G, F, H. Τα δεύτερα δεν χρησιμοποιούνται καθόλου στην ανάλυση που γίνεται εδώ.
- Το φωνήεν (ή φωνήεντα) που ακολουθεί υποδεικνύει την σχετική ένταση με την οποία πρέπει να εκτελεστεί ο ήχος ως εξής: “a” – δυνατά, “e” – μέτρια, “i” – σιγανά. Χρησιμοποιείται επίσης το “u” – πολύ δυνατά σε περιπτώσεις όπως στον ήχο Dum. Για παράδειγμα, το ηχόχρωμα που παράγεται με κρούση του δακτύλου στην περιφέρεια της μεμβράνης μπορεί να ονομάζεται Ta, Te ή Ti (σε φθίνουσα σειρά έντασης).
- Όταν υπάρχει ο ίδιος ήχος δυο φορές σε γρήγορη διαδοχή, τότε το δεύτερο σύμφωνο αντικαθίσταται με R. Αυτή η επιλογή εξηγήθηκε πιο πάνω με το παράδειγμα του «τρρρριξίματος» καθώς με το σύμφωνο R μπορώ να κάνω «τρρρίλια» ή «ρρρούλο» με τη γλώσσα, προσομοιώνοντας το ρούλο στα κρουστά. Για παράδειγμα οι ήχοι Ki-Ki, όταν παίζονται γρήγορα θα πρέπει να περιγραφούν ως Ki-Ri, και οι ήχοι Ti-Ti ως Ti-Ri. Για να πειστείτε, δοκιμάστε να πείτε Ti-Ti πολλές φορές συνεχόμενα και παρατηρείστε σε ποια ταχύτητα φτάνετε. Αλλάξτε το σε Ti-Ri και δείτε ότι μπορείτε να το πείτε ακόμη γρηγορότερα!
5 Συνοπτικός οδηγός στην κατανόηση των πινάκων
{αναφέρεται στους πίνακες που υπάρχουν στα λήμματα για τους ρυθμούς, στο Λεξικό}
